Konstytucja 3 maja z 1791 r. była pierwszą konstytucją w Europie i drugą na świecie. Uchwalono ją w sposób demokratyczny – potrafiliśmy pokazać wszystkim, że nowoczesną reformę państwa można było wówczas przeprowadzić bez rozlewu krwi.

Z okazji jej uchwalenia, dzień 3 maja 1791 roku został uznany Świętem Konstytucji 3 Maja.

„Konstytucja 3 maja zmieniła cały ustrój dawnej Rzeczypospolitej. Zlikwidowała pewne anachroniczne rozwiązania, jak liberum veto czy wolną elekcję, i wprowadziła najnowszy system podziału władzy” – mówi dr Hubert Wajs, dyrektor Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Gdyby Rzeczpospolita Obojga Narodów mogła istnieć dłużej, ustawa na pewno doprowadziłaby do szybkiej modernizacji państwa i wyjścia z kryzysu, w którym się znajdowało.

Projekty Konstytucji przygotowywano już od przeszło pół roku przed jej uchwaleniem. Rękopis ustawy zachował się w trzech egzemplarzach. Warto jednak wiedzieć, że Konstytucja – aby zaczęła obowiązywać – musiała zostać wydrukowana. Dzięki temu obywatele mogli łatwo zapoznać się z jej treścią. Szacuje się, że w ciągu pierwszego roku od uchwalenia ustawy wydrukowano 20–30 tys. jej egzemplarzy.

Sala Senatorska na Zamku Królewskim w Warszawie, miejsce uchwalenia Konstytucji 3 maja

Czy obecnie zdajemy sobie sprawę ze znaczenia Konstytucji? „Na pewno zajmuje ona miejsce w naszej pamięci historycznej, natomiast konieczne jest przypominanie o niej w ten czy w inny sposób młodym pokoleniom” – uważa ekspert. Powinniśmy mieć świadomość, że dla naszych przodków Konstytucja stanowiła istotny punkt odniesienia i symbol niepodległości. W czasach zaborów pamięć o ustawie pomogła nam zachować tożsamość i dotrwać, jako naród do momentu odzyskania własnego państwa.

Konstytucję 3 maja doceniła także Komisja Europejska. W tym roku naszej ustawie został nadany prestiżowy Znak Dziedzictwa Europejskiego. Jest to odznaczenie przyznawane ważnym historycznie obiektom, aby wzmocnić wśród obywateli Unii Europejskiej poczucie jedności oraz pogłębić świadomość wspólnego dziedzictwa kulturowego i wspólnie wyznawanych wartości.

Dzieje święta były niezwykle burzliwe. Jego obchody były zakazane w trakcie rozbiorów. W 1919 roku święto przywróciły władze II Rzeczypospolitej. Podczas okupacji hitlerowskiej i sowieckiej ponownie je zdelegalizowano. Podobnie postąpiły później władze komunistyczne, które zastąpiły Święto Konstytucji hucznymi obchodami Święta 1 Maja. Dochodziło wówczas do demonstracji i protestów antykomunistycznych, tłumionych przez milicję. Ten, kto po 1 maja nie zdjął w porę flagi państwowej mógł narazić się na surowe represje ze strony PRL-owskich władz. Od 1981 roku władze zaczęły świętować uchwalenie majowej konstytucji. Po zmianie ustroju w Polsce, święto z powrotem zagościło w kalendarzu.

Od trzynastu lat Święto Narodowe Trzeciego Maja ma w Polsce uroczyste obchody. Pierwsze z nich odbyły się w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 roku z udziałem ówczesnego prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. Dziś swój patriotyzm możemy okazywać na wiele nowoczesnych sposobów. Oprócz oficjalnych uroczystości w wielu miastach Polski organizowane uliczne pikniki i cykliczne imprezy m.in. warszawski Bieg Konstytucji 3 Maja.